چند وقتی که مفهومی جدید به نام هک رشد (Growth hacker) در بین استارت‌آپ‌ها و فعالان حوزه دیجیتال مارکتینگ مورد توجه قرار گرفته است. شاید در ابتدا تصور شود این موضوع مربوط به علوم برنامه‌نویسی است اما هک رشد شمال فعالیت‌هایی در جهت رشد کسب‌وکار و توسعه بازار است. هکر رشد فردی است که تلاش می‌کند تا سرعت رشد سازمان را افزایش دهد.
هک رشد چیست؟ هکر رشد کیست؟
کلیه فرایندهای داده‌محور و متکی به اطلاعاتی که به وسیله آزمون و خطا یا سایر روش‌ها تلاش می‌کنند تا رشد کسب‌وکار را افزایش داده و اقداماتی برای توسعه بازار انجام دهند را هک رشد می‌گویند. هکر رشد نیز فردی است که داده‌های مربوط به توسعه فردی و سازمانی را جمع‌آوری کرده و تلاش می‌کند با تجزیه و تحلیل آن‌ها به فرایندها و راهکارهایی برای رشد سریعتر دست یابد.
یک هکر رشد دائما در حال بهینه‌سازی محصولات، کشف فرصت‌های جدید، توسعه بازار، تلاش برای برقراری ارتباطات جدید و … است. معمولا این افراد به طور مراحل سفر مشتری (customer journey) را بررسی و آزمایش می‌کنند تا خطاهای احتمالی و فرصت‌های توسعه و پیشرفت را پیدا کنند.
پیدایش هک رشد
اولین بار در سال ۲۰۱۰ مفهوم هک رشد به وجود آمد. سین الیس (Sean Ellis) فردی بود که جایگاه شغلی و حرفه‌ای مجزا برای فعالیت‌های مربوط به هک رشد ایجاد کرد. افراد شاغل در این جایگاه شغلی نیازی به منابع گران‌قیمت و تحقیقات پرهزینه ندارند و به کمک اطلاعات داخلی شرکت تحقیقاتشان را پیش می‌برند. از همین رو استارت‌آپ‌های و کسب‌وکارهای کوچک علاقه‌مند به استفاده از قابلیت‌های این مفهوم نوین هستند.
بسیاری از شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مطرح بین‌المللی از هک رشد برای توسعه و ارتقا جایگاه خود استفاده کرده‌اند. از بین معروف‌ترین شرکت‌هایی که فعالیت‌های زیادی در حوزه هک رشد داشته‌اند می‌توان به اوبر (Uber)، تیک‌تاک (TikTok) و شاپیفای (Shopify) اشاره کرد. تمامی این شرکت‌ها در ابتدا نیروهایی را به عنوان هکر رشد استخدام کرده‌اند و حالا بخش‌های مجزایی در سازمان برای هک رشد به وجود آورده‌اند. امروزه در شرکت‌های بزرگ جایگاه‌های شغلی و مشاوره‌ای در سطح عالی و مدیریتی برای موضوع هک رشد تعریف شده است.
در ایران نیز طی ۳ الی ۴ سال اخیر مفهوم هک رشد مورد استقبال قرار گرفته است. با رشد استارت‌آپ‌ها و تمایل نیروهای جدید به استفاده از فرصت‌ها و خلق کالا و خدمات جدید، تمایل به تمرکز روی هک رشد و فرصت دادن به کارشناسان این بخش بیشتر شده است. این روزها اکثر استارت‌آپ‌های مطرح نیروهایی را تحت عنوان هکر رشد استخدام می‌کنند.
تفاوت هک رشد و بازاریابی؟
هک رشد صرفا یک رویکرد بازاریابی نیست. شاید در ابتدا تصور شود خلاق بودن و به کار گرفتن ابتکار در فرایندهای بازاریابی منجر به هک رشد شود. این تصور اشتباه است. هک رشد تلاش می‌کند تا به سراغ پدیده‌ها و اتفاقاتی برود که تا امروز تجربه نشده است یا بسیار نادر بوده است. همچنین هکر رشد لزوما روی فروش بیشتر محصولات و توسعه بازار تمرکز نمی‌کند. یک کارشناس بازاریابی وظیفه جذب مشتریان، آگاه‌سازی، مذاکره با مشتریان بالقوه و شاید شناخت فرصت‌های توسعه بازار را دارد. اما هکر رشد علاوه بر موارد ذکر شده، باید روی فعالسازی پتانسیل‌های فنی، انسانی و اداری کار کند، از طریق کاهش هزینه‌ها و بهینه‌سازی فرایندها درآمدها را افزایش دهد، داده محور باشد و در نهایت دائما مشغول آزمایش و آزمون و خطا باشد.
البته حوزه کاری هکر رشد وابسته به تشخیص مدیران سازمان خواهد بود. گاهی ممکن است تمام فعالیت‌های یک هکر رشد در حوزه محصولات تولید شده باشد. همچنین برخی سازمان‌ها از چندین متخصص هک رشد استفاده می‌کنند تا هر کدام در یک حوزه فعالیتشان را شروع کنند. به طور کل می‌توان گفت هکر رشد فردی پویاتر، داده‌محور، عملگرا، اهل آزمایش و اهل پژوهش است. در طرف مقابل یک بازاریاب اهل گفتگو و مذاکره، نتیجه‌گرا، پیگیر و متمرکزتر است.
مهارت‌های هکر رشد
یک هکر رشد باید مهارت‌های متنوعی داشته باشد. بسته به کسب‌وکار و نوع محصولات این مهارت‌ها مختلف خواهند بود اما به طور کل می‌توان مهارت‌های زیر را برای کسب این جایگاه شغلی ضروری دانست.
- تجزیه و تحلیل داده
- روانشناسی رفتاری
- ذهنیت خلاق و مبتکر
- آشنایی با مهارت‌های برنامه‌نوسی
- آشنایی با UI و UX
- آشنایی به فرایندهای بازاریابی و فعالسازی مشتری
- آشنایی با توسعه فروش و شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای بازار
- مهارت‌های کامپیتوری
- توانایی به چالش کشیدن افراد
- توانایی گفتگو و تعامل
- تسلط بر تکنیک‌های پژوهشی و تحقیقاتی
- تسلط بر روش‌های آزمایش بازار
با توجه به نوظهور بودن این جایگاه شغلی در ایران، مدیران انعطاف زیادی در استخدام هکر رشد دارند. با همه این تفاسیر می‌توان گفت که کسب دانش و تجربه در این زمینه، می‌تواند سبب توسعه فردی و سازمانی شود. با افزایش رقابت بین کسب‌وکار‌ها قطعا در آینده نیاز بیشتری به هکرهای رشد حس خواهد شد.
