هنر ملیله کاری یکی از هنرهای اصیل و قدمت دار در ایران است. با توجه به آثار به جا مانده از این هنر تزئینی بسیار شکیل، نمی‌توان آن را صرفا مختص ایران و عصرهای قبل دانست. ملیله کاری در بخش های مختلف اروپا و آسیا نیز انجام می‌شده و همچنان انجام می‌گیرد. با این حال مورخان و جهان گردان از چند صد سال پیش، شهر زنجان را به عنوان سرزمین این هنر نوشته‌اند و به آن لقب هنر فاخر ایرانی داده‌اند. میتوان صنایع دستی آن را به شاخه های هنر کار با فاز نسبت داد. محصولات این هنر زیبا در روزگاران قدیم با کاربردهای زیادی به اصطلاح روی بورس بوده و از ظروف ارزشمندی برای قشر مرفه جامعه بوده است. امروزه اما ظروف ملیله کاری بیشتر حالت ویترینی به خود گرفته و استفاده آن چنانی مانند گذشته ندارد. بنابراین در ادامه مقاله شما بیشتر با صنایع دستی ملیله کاری آشنا خواهید شد تا بتوانید از ظروف شیک آن در دکوراسیون منزل خود استفاده کنید.
ملیله کاری چیست؟
یکی از هنرهای صنعتی که برای ساخت ظروف و زیورآلات انجام می‌گیرد، ملیله کاری است. قدمت آثار این هنر، طبق مشاهدات و آثار به جا مانده به حدود 350 تا 550 سال پیش از میلاد برمی‌گردد. در انجام هنر ملیله شمش‌های نقره را با یک دستگاه به مفتول های باریک تبدیل می‌کنند و با این مفتول‌ها نقش هایی مثل بته جقه، پیچک، برگ و غنچه و اشک را می‌سازند. سپس این نقوش را با نقره‌ای با عیار پایین‌تر، لحیم می‌کنند. برای ساخت مفتول‌های نقره، چند بار نقره در کوره قرار می‌گیرد تا که حرارت ببیند و به شکل مورد نظر در بیاید.
بعد از به دست آمدن مفتول، آن را موم اندود می‌کنند و سپس عمل حدیده انجام گرفته تا در نهایت مفتول ظریف و باریک شود. باریک شدن مفتول باید به حدی باشد که از دستگاه نورد رد شود. بعد از آن هم نوبت به مرحله ملیله کاری می‌رسد. بنابراین هنر ملیله کاری به وقت صرف کردن، دقت، ظرافت و صبر و حوصله نیاز دارد تا طرحی زیبا و ظریف با وجود آورد. این هنر همچنان اصالت خود را حفظ کرده و در طراحی آن از طرح‌های سنتی و اسلیمی بهره می‌برند. برخلاف روکش آن، نقره به کار رفته در اصل ظروف ملیله عیار 100 دارد. موم طبیعی، تیزاب، زاج سفید و جوهر گوگرد از دیگر مواد مصرفی مورد نیاز در هنر ملیله هستند.
انواع ملیله کاری با فلزات
ملیله کاری با فلزات مختلف و بر روی زیورآلات انجام می‌گیرد. بنابراین در ادامه انواع ملیله کاری را میتوان معرفی کرد:
ملیله کاری با نقره
ماده‌ی اولیه‌ای که توسط بیشتر ملیله کاران در هنر ملیله مورد استفاده قرار می‌گیرد، فلز نقره است. نقره مورد نیاز در ملیله کاری به وسیله‌ی ذوب سکه‌های نقره یا قراضه‌های ظروف نقره‌ای حاصل می‌شود. نقره‌ی مصرفی در ساخت محصولات باید عیار 100 داشته باشد اما ساخت دسته یا پایه‌ی ظروف که باید استحکام بیشتری داشته باشند، با استفاده از نقره‌ای با عیار پایین‌تر انجام می‌گیرد.
ملیله کاری با مس
دیگر فلزی که در ساخت ظروف ملیله کاری بسیار کاربرد دارد، فلز مس است. از ظروف ملیله کاری شده با مس بسیار در دنیای امروز استفاده می‌شود. با اینکه فلز مس از فلزات نقره و طلا ارزان‌تر است اما دیده می‌شود که ظروفی که با فلز مس و توسط این هنر دستی ساخته می‌شوند، مورد توجه بسیاری از ایرانیان قرار می‌گیرند.
ملیله کاری در زیورآلات
با پیشرفت ملیله کاری در ایران، برای ساخت طلا و جواهرات نیز از هنر ملیله کاری استفاده می‌کنند. این نوع از صنایع دستی جذابیت زیادی دارند. جواهراتی هم‌چون انگشتر، سنجاق، زنجیر و پلاک با استفاده از این هنر قابل ساخت هستند.
شهرهای معروف ایران در هنر ملیله کاری
تاریخچه و پیشینه ملیله کاری در ایران به دوره‌ی ساسانیان برمی‌گردد. در واقع این دوره، با عنوان دوره‌ی اوج این هنر شناخته می‌شود. با توجه به چنین قدمتی، میتوان هنر ملیله را در شهرهایی از جمله زنجان، اصفهان، اردبیل و… مشاهده کرد. بنابراین در ادامه تاریخچه این هنر در شهرهای مختلف مورد بررسی قرار می‌گیرد:
ملیله کاری در زنجان
با توجه به گستردگی صنایع دستی در اصفهان، برخی از افراد به اشتباه این شهر را به عنوان خواستگاه هنر ملیله معرفی می‌کنند. با این حال زنجان یکی از شهرهای فعال ایران در زمینه صنایع دستی ملیله است که با عنوان پایتخت ملیله کاری در ایران شناخته می‌شود. نوشته های باستانی مورخان معروف جهانی نشان می‌دهد هنرمندان ملیله در این شهر پرورش یافته‌اند و سپس این هنر به دیگر شهرهای ایران منتقل شده است. محصولاتی که با این روش در زنجان ساخته می‌شوند، اغلب با فلز نقره تولید شده‌اند و طرح‌های اسلیمی و منظم مخصوص این منطقه روی آن‌ها نقش بسته است. سرویس‌های چای‌خوری، شکلات‌خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس، انواع زیورآلات و… از جمله‌ی این محصولات هستند.
ملیله کاری در اصفهان
از آن جایی که هنرهای مختلفی در نصف جهان ایران گسترش یافته و به معروفیت جهانی رسیده‌اند، ملیله کاری در اصفهان نیز باعث ایجاد کارگاه های ملیله سازی زیادی در این شهر شده است. ظروف ساخته شده در این کارگاهها از کیفیت بسیار بالایی برخوردار هستند. زیرا که نقره‌ی مورد استفاده در این کارگاهها، صرف آب کاری می‌شود. از طرفی دیگر امروزه بر روی ظروف ملیله کاری شده نوعی پلی استر کشیده می‌شود که ظاهر محصولات را بهتر می‌کند.
ملیله کاری در اردبیل
شهر اردبیل با داشتن تاریخی کهن، توانسته است در طول دوره‌های مختلف صنایع دستی زیادی را به تکامل رسانده و آن‌ها را به جوامع مختلف معرفی کند. در بین هنرهای بی‌شمار این شهر، هنر ملیله کاری نیز جز آن دسته صنایع دستی شاخص به حساب می‌آید که میتوان در بازار زرگران و موزه‌ی صنایع دستی اردبیل آثاری از آن را مشاهده کرد. هنر ملیله کاری در شهر اردبیل بیشتر از ظرف مصرفی، در ساخت جواهرات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
محصولات ملیله کاری کدام‌اند؟
حال باید دید هنرمندان ملیله کاری با استفاده از این هنر بی نظیر چه صنایعی را تولید و به عرضه نمایش می‌گذارند. تنوع در محصولات تولید شده در این هنر بالا است و بسیار مورد توجه هستند. از جمله محصولاتی که با هنر ملیله کاری تولید می‌شوند، عبارتند از:
- گیره
- قندان
- گلاب پاش
- شربت خوری
- قاب عکس
- بشقاب
- شکلات خوری
- آجیل خوری
- شیرینی خوری
- سینی
- آینه و شمعدان
علاوه بر این‌ها دیگر محصولات مانند گل سینه، گیره‌ی مو، گردنبند، زنجیر و… را هم میتوان با کمک ملیله کاری طراحی کرد و به بازار عرضه نمود. شما هم می‌توانید در نقاط مختلف کشور با مراجعه به فروشگاه ملیله کاری صنایع دستی مد نظر خود را خریداری کنید.
جمع بندی
هنر ملیله کاری یکی از هنرهای ایرانی با صنایع دستی زیبا و لاکچری است. محصولات این هنر بیشتر در گذشته با هدف ظروف کاربردی ساخته می‌شدند اما امروزه شما می‌توانید از آن‌ها برای زیبا سازی دکوراسیون منزل خود استفاده نمایید.
